مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 17 (بهار 1393)

منطقه قوشچی در شمال غرب ایران شامل طیف وسیع سنگ شناسی از گابرودیوریت تا آلکالی گرانیت است که در بخش هایی در هم نفوذ کرده و حجم های مختلفی از آنکلاوهای مافیک را شکل داده و یا در برخی موقعیت ها با هم ادغام شده و سنگ حدواسط را تشکیل داده است. آنکلاوهای موجود با ترکیب سنگ شناسی گابرودیوریت دانه ریز بوده، به طوری که با نزدیک شدن به حاشیه آنکلاو ریز دانه تر شده و براثر تجمع کانی های مافیک در حاشیه تیره تر به نظر می رسد. این آنکلاوها به اشکال مختلفی مانند گرد، بیضوی تا اشکال نامنظم با سطوح صاف، مواج، کنگره ای و زائده دار قابل رویت هستند. حضور درشت بلورهای فلدسپار و کوارتز در آنکلاوهای مافیک و یا هجوم ماگمای گرانیتی در توده های بزرگ گابرودیوریتی به عنوان دیگر شواهد صحرایی قابل ذکر هستند. علاوه بر آن شواهدی چون بافت پوئی کیلیتیک در درشت بلورهای فلدسپار، لخته های مافیک، آپاتیت های سوزنی، پلاژیوکلاز دو نسلی حاکی از فرایند اختلاط ماگمایی است. ترکیب پلاژیوکلازهای مورد مطالعه از آلبیت تا لابرادوریت تغییر می کند، به طوری که آنکلاوهای مافیک با سنگ های گابرودیوریتی هم پوشانی دارد و سنگ های آلکالی گرانیت با درشت بلورهای فلدسپار قابل مقایسه هستند. بررسی تغییرات سیستماتیک میزان آنورتیت و عناصر Fe، Ti، Ba و Sr از حاشیه به مرکز در بلورهای پلاژیوکلاز بیانگر نوساناتی در الگوی منطقه بندی پلاژیوکلاز و موید نقش موثر اختلاط ماگمایی در شکل گیری توده نفوذی مورد مطالعه است.

تحقیق کنونی تلاش دارد با تهیه الگویی سه بعدی بوسیله نرم افزار RMS از سازند گچساران در میدان نفتی اهواز، دیدگاه مناسبی از شکل هندسی آن ها به منظور تهیه دقیق و سریع برنامه پیش بینی زمین-شناسی در حفاری های آتی، برای فائق آمدن بر مشکلات متعدد در حفاری طبقات مخاطره آمیز گچساران ارائه دهد. بر اساس مطالعات انجام شده بخش یک سازند گچساران در سرتاسر میدان از هندسه سر سازند آسماری و بخش های چهار، پنج، و هفت سازند گچساران و سازند میشان از هندسه بخش شش پیروی می کنند. بخش یک دارای ضخامت تقریبا یکسان در سرتاسر میدان می باشد درحالی که کاهش شیب در یال های این بخش از سمت خاور به باختر به وضوح مشخص است. تغییرات ضخامت بخش دو الی چهار سازند گچساران در طول میدان بسیار زیاد است که کمترین ضخامت در این بخش مربوط به قسمت خاوری و روی قله می باشد. بررسی مقاطع عرضی نشانگر کاهش شیب کلی در بخش های چهار، پنج، شش، هفت سازند گچساران و همچنین سازند میشان از سمت شرق به باختر میدان می باشد. پس از ساخته شدن چاه های فرضی در مدل، موقعیت و عمق برخورد آن ها با افقهای مدل شده مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت و نتایج پیش بینی شده در مدل قابل قبول ارزیابی گردید.

با توجه به لرزه خیزی ایران و اهمیت زمین ساخت فعال، در ارزیابی مخاطرات طبیعی، و مدیریت مناطق پر جمعیت شهری، مطالعات ریخت سنجی جهت تعیین فعالیت زمین ساختی نسبی ضرورت دارد. گستره مورد مطالعه در جنوب باختری شهرستان لنجان قرار دارد، و از نظر زمین ساختی در پهنه سنندج– سیرجان واقع گردیده است. در این پژوهش حوضه آبریز گستره مورد مطالعه، به سه بخش A، B و C تقسیم شده، و هر بخش نیز، در جایگاه خود به چندین زیر حوضه تفکیک شده، تا شاخص های ریخت سنجی همچون شاخص شیب- طول رودخانه (SL) ، شاخص عدم تقارن حوضه رودخانه (Af) ، انتگرال فراز سنجی (Hi) ، نسبت پهنای بستر دره به ارتفاع آن (Vf) و شاخص پیچ و خم پیشانی کوهستان (Smf) در هر یک از زیرحوضه ها، اندازه گیری شود. سپس هر بخش بر اساس شاخص های ریخت سنجی محاسبه شده، از نظر فعالیت زمین ساختی نسبی، رده بندی می گردد، تا در نهایت رده بندی فعالیت زمین ساختی نسبی نهایی انجام گیرد. که این رده بندی تحت عنوان S/n بیان می شود، و میانگین تمامی رده بندی های انجام شده، برای هر بخش است. بر این اساس، حوضه B، که در بخش میانی گستره مورد مطالعه قرار دارد، فعالیت زمین ساختی بیشتری نسبت به حوضه های A و C دارد. و این در حالی است که، مطالعات ساختاری انجام شده، در گستره مورد مطالعه نیز تراکم بالای ساختارها را در بخش B نشان می دهد. به عبارت دیگر، حوضه B بیش از دو حوضه مجاور خود، تحت تاثیر فعالیت های زمین ساختی می باشد، که این فعالیت های زمین ساختی، ناشی از سامانه ترافشارشی راستبر حاکم بر گستره مورد مطالعه است.

در این پژوهش، مقادیر دبی های رودخانه های استان اردبیل با بهره گیری از مدل شبکه های عصبی مصنوعی و نیز با استفاده از توابع و امکانات نرم افزار MATLAB، مدل سازی شد. بدین منظور، از آمار بلند مدت ایستگاه های هیدرومتری رودخانه های این استان و برخی پارامترهای اقلیمی (دما، رطوبت نسبی، بارندگی و فشار) ایستگاه های سینوپتیک موثر بر میزان دبی های حوضه های این استان در طول دوره آماری 30 ساله (سال آبی 58-1357 تا 88-1387) بهره گرفته شد. ورودی های شبکه، داده های متوسط ماهانه ی متغیرهای بارش، دما، رطوبت نسبی (حداقل، میانگین و حداکثر) و متوسط فشار ایستگاه های سینوپتیک اردبیل و خلخال و خروجی شبکه نیز مقادیر متوسط دبی های ماهانه ی شش ایستگاه هیدرومتری بران، دوست بیگلو، مشیران، گیلانده، سامیان و درو می باشند. برای هر ایستگاه یک شبکه با خطای کمتر از 5 درصد طراحی گردید. پس از بررسی شاخص های عملکرد شبکه از جمله ضریب تعیین، مجذور میانگین مربعات خطا، میانگین مربعات خطا، میانگین مطلق خطا، میانگین درصد خطا و ضریب همبستگی مشاهده شد که پیش بینی دبی با دقت قابل قبولی انجام شده به طوری که میزان ضریب همبستگی آن 99/0 و حداکثر خطای آنها 51/3 درصد بوده است.

هدف این پژوهش، بررسی الگوهای ضخامت در روزهای همراه با رخداد گرماهای فرین ایران است. برای انجام آن، از داده های دمای663 ایستگاه همدید و اقلیمی ایران در بازه زمانی 1/1/1340 تا 29/12/1382 استفاده شده است. سپس به کمک روش کریجینگ دما روی یاخته های 15*15 کیلومتر برای کل ایران درون-یابی شد و یک آرایه ی 7187*15992بدست آمد. داده های ارتفاع ژئوپتانسیل نیز در همین بازه زمانی از پایگاه داده NCEP/NCAR فراهم شد. ابتدا روزهای همراه با گرمای فرین با استفاده از نمایه NTD مشخص شد. سپس براساس بزرگی و گستره رویداد ها داده ها مرتب گردید و یک آرایه به ابعاد 264*7187 یاخته شکل گرفت. 264 روز اول به عنوان نمونه گرمترین و فراگیرترین روزها انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. نقشه های ضخامت ترازهای 1000 و 500 هکتوپاسکال و انحراف بهنجار شده دمای ایران نیز در طی روزهای نمونه محاسبه شد. بررسی ها نشان داد که گرمترین و فراگیرترین رخداد گرماهای ایران با دو الگوی نقشه ای ضخامت روی می دهد. الگوی یک بیشتر در نیمه گرم سال حاکم است، اما زمان فعالیت الگوی دو بر خلاف الگوی اول نیمه سرد سال است و در بخش بزرگی از زمان رخدادهای گرم فرین حاکمیت داشته است. در زمان حاکمیت الگوی یک نیمه غربی کشور و در زمان حاکمیت الگوی 2 نیمه شمالی کشور رویدادهای گرم فرین را تجربه کرده اند.

منطقه ی شهریار در دهه های اخیر شاهد افزایش روزهای غبارآلود بوده است. به منظور منشاء یابی گرد و غبار و اثرات پوشش زمین در وقوع فرسایش بادی و روزهای غبار آلود این منطقه از تصاویر ماهواره ای لندست و نقشه های تراکم پوشش گیاهی استفاده شد. نتایج نشان داد که پوشش گیاهی با تراکم بالای 75% ، از بین رفته و بیشتر مساحت منطقه دارای تراکم بسیار پایین (کمتر از 25%) است. جهت باد غالب در ایستگاه شهریار شمال غربی می باشد. بررسی فرسایش منطقه بر اساس مدل اریفر نشان داد که این منطقه ی شهریار در کلاس خطر بسیار زیاد قرار دارد که فرسایش زیاد با جهت وزش باد غالب در منطقه منطبق است. بررسی آماری روزهای غبارآلود نشان داد فراوانی وقوع گرد و غبار و فصول رخداد آن در ایستگاه ایلام (ایستگاه شاخص) در مقایسه با ایستگاه شهریار متفاوت بوده به گونه ای که بیشترین فراوانی این پدیده در ایستگاه ایلام در تیر ماه (جولای) رخ داده و در فصل پاییز فاقد این پدیده می باشد. در منطقه شهریار بیشترین فراوانی روزهای غباری به ترتیب در خرداد ماه (ژوئن) و آذرماه (دسامبر) است. در نتیجه عوامل محلی در وقوع پدیده روزهای غباری منطقه ی شهریار بر عوامل فرا منطقه ای مسلط می باشند.

زیبایی از مقوله های مهم در راستای دست یابی به آرامش روحی و روانی شهروندان محسوب می شود. بدون توجه به عناصر زیباساز در طراحی محیطی شهرها، نمی توان به طراوت و شادابی کالبدی دست یافت. این پژوهش با هدف تحلیل و رتبه بندی عملکردهای زیباشناسانه در منطقه 6 تهران، تهیه و تنظیم شده است. دو متغیر مهم رضایت و کارآیی با تاکید بر هفت شاخص (تعداد عناصر زیباساز، جانمایی، شکل و فرم، رنگ، تناسب محیطی، نورپردازی و خوانایی) از طریق نرم افزار SPSS مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین رضایت مردم و عملکرد سازمان زیباسازی شهر تهران، با همبستگی «638/0» رابطه ی مستقیمی وجود دارد. در ارتباط با شاخص کارآیی و عملکرد سازمان، نیز بهترین عملکرد مربوط به شاخص جانمایی با میانگین 91/2 برای مردان و رنگ با میانگین 11/3 برای زنان است. کمترین میانگین نیز مربوط به شاخص تعداد عناصر با میانگین 24/2 برای مردان و 34/2 برای زنان است. در ارتباط با رضایت کلی از سازمان زیباسازی نیز بیشترین میانگین با 76/3 مربوط به شاخص رنگ و کمترین میانگین با 91/1 برای شاخص نورپردازی ثبت گردیده است. در نهایت برای رتبه بندی نواحی منطقه به منظور سنجش میزان رضایت و عملکرد از مدل AHP استفاده شده است. ناحیه دو با 28/0 امتیاز بالاترین و ناحیه یک با 104/0 امتیاز از پایین ترین امتیاز بر اساس عملکرد و رضایت کل شهروندان برخوردار شده است. نتایج پژوهش نشان داد که تاکید بر تندیس های شهری، پارک های منطقه ای، تامین روشنایی، مبلمان شهری، تغییر کاربری اماکن متروک و نظافت محلی و بهره گیری از ایده های خلاقانه از مهم ترین راهکارهای پیش رو برای بهبود وضعیت فعلی در حوزه ی زیباسازی منطقه است.